تفسیر موضوعی سوره مبارکه (ق)

چکیده

  از روایت های معتبر چنین به دست می آید که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) اکثرا در نماز های عید این سوره را تلاوت می فرمود. یک زن به نام ام هشام بن حارثه که همسایه رسول الله (صلی الله علیه وسلم) بود، بیان میکند من سوره قاف را به این گونه حفظ کردم که در خطبه های جمعه اکثرا آن را از زبان مبارک رسول الله (صلی الله علیه وسلم) می شنیدم. در برخی روایت های دیگر آمده است که پیامبر)صلی الله علیه وسلم( درنماز فجر آن را تلاوت میکردند. این نشان دهنده آن است که این سوره ازنگاه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) یک سوره مهم بود. به همین دلیل ایشان تلاش داشتند که مضامین آن را به طور مکرر به مردم هرچه بیشتری برسانند. دلیل این اهمیت با خواندن عمیق وهمراه با تدبر سوره به آسانی قابل فهم است. موضوع تمام سوره رستاخیز ومعاد است. زمانی که رسول الله (صلی الله علیه وسلم) دعوتش را درمکه آغاز کرد، تعجب برانگیز ترین نکته دعوت ایشان که برای مردم غیر قابل باور بود، این بود که انسان ها پس ازمردن بار دیگر زنده وبرانگیخته میشوند ومورد باز خواست قرار می گیرند، وبایستی حساب وکتاب کارهای را که در دنیا کرده اند پس بدهند.

      مردم میگفتند این  به هیچ وجه امکان پذیر نیست، وعقل امکان چنین چیزی را نمی تواند بپذیرد. آخر این چگونه ممکن است که چون ذره ذره جسم ما با خاک یکی شده باشد، آن ذرات پراگنده پس از سپری شدن هزاران سال گرد آورده شوند، وهمین جسم ما بار دیگر باز آفرینی شود وما بار دیگر زنده وبرانگیخته شویم؟ در پاسخ به همین گفته ها این خطابه ازسوی خدای بلند مرتبه فرو فرستاده شده است. دراین سوره به صورتی بسیار مختصر، در قالب فراز های کوتاه، از یک سو در اثبات امکان وقوع رستاخیز دلایلی ارایه شده است واز سوی دیگر به مردم هشدار وبیدار باش داده شده است که شما چه تعجب کنید، چه بعید ازعقل پندارید، چه تکذیب کنید، به هرحال حقیقت تغیر نمی کند، حقیقت قطعی وغیر قابل تغیر این است که تک تک ذرات جسم شما که در زمین پراگنده می شوند، خدا در باره آنها میداند که بر کجا رفته اند ودر چه جایی وجود دارند. تنها یک اشاره خدا برای آن کافی است که تمام این ذرات پراگنده بار دیگر یکجا جمع شوند، وشما بار دیگر همان گونه که پیش از این آفریده شده بودید، آفریده شوید.

      همچنین این پندار تان که شما در این جا همچون شتری بی مهار رها شده اید، وقرار نیست به کسی حساب پس بدهید، جز یک سوء فهم نیست. واقعیت این است که خدا بلند مرتبه هم خودش به صورت مستقیم از هر گفته وکرده شما، بلکه حتی از اندیشه های که در ذهن شما می گذرد آگاه است وهم فرشتگان او برهر یکی از شما گمارده شده اند، وتمام حرکات وسکنات او را ثبت وضبط می کنند. چون وقتش فرا رسد شما با یک فریاد چنان برخواهید خواست که با فرو ریختن قطراتی از باران برزمین، جوان های گیاهان از دل آن بیرون میشوند. در آن هنگام این پرده غفلت که امروز دربرابر عقل شما قرار دارد، کنار خواهد رفت وشما با چشمان خود تمام آنچه را که امروز انکارش می کنید خواهید دید.

      در آن هنگام به این مطلب پی خواهید برد که شما در دنیا غیر مسئول نبوده، بلکه مسئول وپاسخگو بودید. جزاء وسزا، عذاب وثواب وبهشت ودوزخ که امروز شما آنها را افسانه می پندارید، در آن هنگام تمام این چیز ها حقیقت های مشهود شما خواهند بود.

      شما به سزای دشمنی باحق وحقیقت در همان دوزخی فرو افگنده خواهید شد که امروز آن را دور ازعقل میدانید، وکسانیکه از خدای رحمان پروا داشته ومی ترسیده اند وبه سوی راه راست آمده اند، به همان بهشتی برده خواهند شد که شما امروز با شنیدن ذکرآن تعجب می کنید.

       نظر به موضوعات ناب ومهمی که در این سوره گنجانیده شده است تحقیق وفهم آن دارای اهمیت ویژه بوده وبه هر مسلمان لازمی است تا به همه موضوعات آن جامه عمل پوشانیده وآن ها را سرمشق زندگی خود گرداند، چون مسائل عقیدتی که در حقیقت روح اسلام را تشکیل میدهند موضوع محوری این سوره میباشد.

     هم چنان بحث وتحقیق در این سوره را می توان یکی از نیازهای مهم واساسی جامعه فعلی عنوان کرد، زیرا فهم درست وعمیق از سوره ها وآیات قرآن کریم خصوصا سوره مبارکه (ق) روان آدمی را صیقل داده و یگانه راه علاج انسان ها از امراض باطنی (روحی فکری وعقیدتی) میباشد. و همین موضوع سبب شده است که تفسیر موضوعی  سوره متذکره را به عنوان  رساله ماستری یا پایان نامه تحصیلی خویش انتخاب نمایم، تا همه موضوعات شامل این سوره را به شکل اساسی وهمه جانبه در روشنی آیات دیگر قرآن کریم واحادیث رسول معظم اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم به شکل موضوعی تفسیر وتشریح نموده تا باشد که همه اقشار جامعه ما از آن مستفید شوند.

     قابل ذکراست که در راستای تدوین وتحقیق این رساله از روش های استقرائی، تحلیلی واستنباطی استفاده نموده ام، واین سوره را به مقاطع هفتگانه تقسیم نموده بعد از آن آیات هر مقطع را ترجمه کرده و در ترجمه آیات از تفسیرنور تألیف دکتور مصطفی خرم دل استفاده نموده ام سپس ارتباط مقاطع را با یکدیگر بیان کرده وبه تعقیب آن شرح مفردات همان مقطع را آورده ام، پس از آن  هر مقطع را تفسیر اجمالی نموده  وسپس به  تفسیر موضوعی آن پرداخته ام و وبا ذکر رهنمایی های آیات مقاطع را پایان داده ام.

    و در اخیر رساله را با یک نتیجه گیری وفهرست آیات، احادیث، أعلام وفهرست مصادر ومراجع خاتمه بخشیده ام.