تفسیر موضوعی سورهء محمد

چکیده

موضوعی را، که بنده به عنوان پایان نامهء تحصیلیِّ دورهء کارشناسی ارشد برایم برگزیده ام، آن عبارت از تفسیر موضوعی سورهء مبارکهء محمد - صلی الله علیه و سلم - میباشد. این سورهء مبارکه، حاوی دستور العمل های آغازین جنگی، مبادی آموزه های نظامی و قوانین اولیهء رزمی برای مؤمنین است، که در این نبشته تا حد توانم روی آن بحث کرده ام.

اهمیت موضوع:

موضوع یاد شده، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا دعوای اصلی و هدف اساسی این سوره را، جنگ و آرزم دین محورانه - و مبارزه و پیکار فی سبیل الله تشکیل داده، برنامه های رزمی و رهنمود های نظامی اسلام را، تا حدی برای مان توضیح میدهد. و سپاهیان اسلام را، به یک قتال و محاربهء کاملاً عیار آماده ساخته، اهل ایمان را به تقویهء بنیه های دفاعی اسلام، تجهیز جنگجویان شجاع و سلحشور مؤمنین، تسلیح لشکریان آزاده و غیور مکتب اسلام - و فراهم آوریِّ سازوبرگِ جنگی برای پیکارچیان راهِ حق و آزادی دعوت میکند. بناءً موضوع یاد شده (تفسیر موضوعی سورهء مبارکهء محمد صلی الله علیه و سلم) از اهمیت بس عظیمی برخوردار است.

روش تحقیق:

در راستای تحقیق و تدوین این رسالهء علمی، از روش تفسیر موضوعی استفاده کرده ام. ابتداء ارتباط این سوره را، با سورهء پیشین بیان کرده، کلیه مناسبات متعلق به آنرا، به قدر کافی توضیح داده ام. سپس هدف عمده و موضوع اساسیِّ سورهء یادشده را، تعیین نموده، به صورت واضح ذکر کرده ام. پس از آن، سورهء مورد بحث را، به شش مقطع تقسیم نموده، ارتباط هر مقطع را، با محورِ سورهء هذا؛ و مناسبت مقاطع را با یکدیگرِ آن، به شکل واضح بیان کرده ام. بعداً هر مقطع را، به درسها و اندرزها تجزیه نموده، نکته های تفسیری آنرا، شرح داده، پیامهای تربیتی هر درس را، به صورت جداگانه ذکر کرده ام. و در خاتمه، یک نتیجه گیری کوتاه و فشرده ترتیب داده؛ و آنرا در انتهای رساله ام  گنجانیده ام. و سپس در پایانِ کار، فهرست مآخذ این أثر علمی و تحقیقی را، به قیدِ قلم در آورده و در ختم کتاب درجِ آن نموده ام.

در راستای نوشتن این رسالهء علمی، از کتب زیادی استفاده کرده ام، که اکنون روی مهمترین آنها تماس خواهم گرفت. در راستای ترجمهء آیات بیشتر به « تفسیر نور » اعتماد کرده ام. و در زمینهء تعیین محور و هدف اساسی؛ و تشخیص مضمون و محتوای کلی این سوره، از تفسیر « فی ظلال القرآن »، « تفسیر التحریر و التنویر » « تفسیر منیر »، « صفوة التفاسیر »، و « مصاعد النظر للإشراف علی مقاصد السور » استفاده به عمل آورده ام. و در راستای مناسبات و علایق این سوره، از کتاب « التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم »، «نظم الدرر لتناسب الآیات و السور»، « تفسیر کبیر »، « تفسیر روح المعانی »، « البرهان فی تناسب القرآن » استفاده کرده ام. و در عرصهء بیان نکات و لطایف تفسیری از « تفسیر کبیر »، « جامع الاحکام القرآن »، « فی ظلال القرآن »، « صفوة التفاسیر » و غیره کتب دیگر کار گرفته ام. و در زمینهء سبک و شیوهء تفسیری - و روش و اسلوب نوشتاری از تفسیر « فی ظلال القرآن » استفاده کرده و از آن بهره جسته ام.

 و در زمینهء استدلال به سنت کوشیده ام، تا احادیث و مروایات را از مصادر اصلی آن استخراج نموده و صحیح ترین آن را ذکر نمایم. و در این زمینه، بنده بیشتر به کتاب صحیح البخاری، صحیح مسلم، سنن ترمذی، سنن ابی داود، سنن نسائی، سنن ابن ماجه، مسند امام احمد، صحیح ابن حبان، مستدرک حاکم و سنن بیهقی اعتماد کرده ام. و گاهاً از بقیه کتب حدیثی دیگر و بعضاً از تفاسیر بالمأثور نیز حسب ضرورت بهره جسته ام.

در این سورهء مبارکه، اولاً یک جنگ مکتبی و کارزار سرنوشت سازی، از سوی الله یکتا و بی همتا علیه کفار ستمگر و بدکیشان دَدمنش اعلان میگردد. و موضوع برخورد مسلحانه با دشمنِ خون خوار، قضیهء دعوت نظامی در راه الهی - و مسئلهء مربوط به رزم و پیکارِ دین محورانه در خلال (6) شش آیه مورد کنکاش و بررسی قرار میگیرد. سپس مُظَفَّریت و پیروزی مؤمنان برکافران در عرصه های جنگ و میدانهای نبرد إعلام گردیده، سپاهیان وارسته و پاکباز - و نظامیان آزاده و سلحشور مکتب اسلام را، فاتح و ظفرمندِ صحنهء غزا میداند. و سرفرازی مؤمنان و سرنگونی کافران در پهنهء پیکار در طی (5) پنج آیه بیان گردیده، حول آن بحث مفصل و گفتگوی گیرائی دارد. بعداً روی جائزه و پاداش رزمندگان جان برکف اسلام و پیکار گران باشهامت وغیور راه حق و آزادی کاوش و بحث به عمل آمده، حول مژدگانی های دل انگیز و شادیانه های روح نوازِ جنگاوران پرغرور، مجاهدین سلحشور - و مبارزین شجاعِ مکتب اسلام سخن رفته، پیرامون آن در خلال (4) چهار آیه داد سخن دارد.

پس از آن به افشاگری اقدامات و تخریب گری های منافقین پرداخته است. این قسمتی از آیات، از انسانهای نامصمم و اشخاص منافق ذکر نفرت آور و وصف ننگین یاد به میان آورده، اهداف نا میمون ومقاصد ناخجستهء بیماردلان تیره بخت را مورد  بررسی و کاوش قرار داده، اندیشه های شوم و شرم آور - و نتائج اقدامات نگون بختانهء آنان را، در جریان (13) سیزده آیه برای مان به تصویر میکشد.

بعداً روشهای الهی در چهره نگاری منافقین مورد واکاوی قرار گرفته است. در این بخشی از آیات، منافقینِ خوار و زبون - و متردِّدین پَست و جَبون به عنوان ستون پنجم در صفوف اهل اسلام، مزدوران اجنبی در جامعهء انسانی - و جاسوس های بیگانه گان در نظام اسلامی معرفی گردیده، چهره های منحوس و سیما های رسوای آنان به پردهء نشر سپاریده میشود. و این مهره های کثیف و عنصر های خائن را در طی (4) چهار آیه یکایک شناسائی کرده، نقاب از صورت شان برمیکشد.

سپس بار دیگر ندای ترغیب و انگیزش به رزم و پیکار - و بانگ تحرک و جنبش در راه خداوند در میرسد. و مؤمنین راستین را در خلال (6) شش آیه به جهاد در راه خداوند، تقویهء بنیه های دفاعی اسلام، تشیید تأسیسات نظامی در حکومت اسلامی، تجهیز قشون و نیرو های رزمی مکتب قرآنی، تأیید ارگانهای کشفی و نهاد های استخباراتی امت اسلامی - و تسلیح ارتش و لشکریان صدیق مکتب اسلام تشویق نموده، از ضعف و سستی - و کسلان و فتور در آن جداً تحذیر کرده است.

  در نتیجه میتوان گفت:

سورهء مُبارکهء محمد - صلی الله علیه و سلم - از نخستین سوره های مدنی است، که ضمن تقسیم بندی میان حق و باطل - و راد مردان مؤمن و دَدمنشان مشرک؛ اهل ایمان را، برای جهاد در راه خداوند آماده میکند. و شیرمردان مسلمان را ماهرانه تشجیع نموده و به مبارزه و پیکار بر می انگیزد. و همچنان به وجود انسانهای منافق و اشخاص بیماردل در صفوف اهل اسلام اشاره کرده، از ایشان به عنوان مفسد ترین عنصر های ناپاک و خاین ترین چهره های غدار سخن به میان آورده است. و در أخیر این سوره (به عنوان تتمهء بحث) بار دیگر روی جهاد تأکید کرده و اهل ایمان را به آن تشویق کرده است.