احكام جوائز در فقه اسلامی

چکیده

یکی از مسائل و موضوعات که امروز در جامعه زیاد مروج گردیده است، جوائز می باشد و جوائز عبارت است از عطیة و بخشش مشروط و یا غیر مشروط اند. برخی الفاظ و کلمات است که با جوائز مشابهت دارند، که عبارت اند: از رهن، عِوض، هبه، عطیه، سبق، خطر، جزا، اجر، مکافات، منحه وغیره، و مردم برخی اوقات، بجای جوائز، این الفاظ را بکار می برند.

دلایل که مشروعیت جوائز را ثابت می گرداند، دو قسم است: 1- نصوص صریح که بر مشروعیت جوائز دلالت دارند. 2- نصوص وارده که بر مفهوم جوائز اشاره می کنند. در پهلوی آن، هر جوائز که یک شخص برای شخص دیگر إعطاء می نماید، دارای اهداف اند، در دین مقدس اسلام مهمترین هدف: همانا پیدایش قوت و توانای در مسلمانان اند، در دفاع از مرز ممالک اسلامی و پیروزی علیه دشمنان اسلام.

برای إعطاءی جوائز دو گونه اصول وجود دارد: 1- اصول عمومی که باید هم جائزه دهنده، هم جائزه گیرنده و هم در خود جائزه مراعات گردند، که عبارت اند: اول: جوائز باید خالی از قمار باشد. دوم: جوائز باید خالی از فریب باشد. سوم: جوائز باید خالی از ربا باشد. 2- اصول در خصوص جائزه، که در ماهیت و ذات جائزه مراعات گردند، که عبارت اند: اول: جائزه اشیاء حلال و مباح باشد. دوم: موضوع جوائز مباح باشد. سوم: جائزه از ملکیت جائزه دهنده باشد. چهارم: جنس، صفت و اندازه جائزه معلوم باشد. پنجم: بر تسلیم جائزه قدرت موجود باشد. ششم: لزوم وفاء به پرداخت جائزه. هفتم: عدم جواز رجوع به جائزه.

جوائز دارای احکام مختلف اند، که نظر به ماهیت، انجام کار و دهنده آن، فرق می کند. جوائز به اعتبار ماهیت به دو بخش تقسیم می گردد: 1- جوائز مادی که برخی شان جایز و برخی شان ناجایز می باشند، موارد جایز عبارت از: جوائز اعلانات، جوائز مروجه تجارتی، جوائز خدماتی و جوائز مسابقات در صورت که از تصاویر موجودات حیه خالی باشند و هم با طلا و نقره ساخته نشده باشند. مورد ناجایز همانا جوائز مسابقات اند که جائزه به شکل تصویر موجودات حیه ساخته شده باشند و یا هم جائزه با طلا و نقره ساخته و آمیخته شده باشند. 2- جوائز معنوی از قبیل تقدیرنامه ها و أمثال آن، که مباح و جایز می باشند.

جوائز به اعتبار انجام کار به سه بخش تقسیم می گردد: 1- إعطاءی جوائز بر انجام فعل طاعات. 2- إعطاءی جوائز بر انجام فعل مباحات، که هردوی این نوع جوائز جایز می باشند. 3- إعطاءی جوائز بر انجام مسابقات که سه قسم است: قسم اول: مسابقات که حدیث شریف برجواز آن تصریح کرده است، که شتر سواری، اسپ سواری و تیراندازی می باشد، که این گونه مسابقات همرای جوائز آن سنت اند. قسم دوم: مسابقات که نصوص شرعی برجواز وعدم آن وجود ندارد، ولی در انجام آن نفع وکمک بر جهاد وقتال در راه الله متعال است این قسم هم جایز اند. قسم سوم: مسابقات که از آن مجرد لهو ولعب إراده می گردد ومسابقات که در دائره مباح قرار دارد، ولی در آن نفع وکمک در أمورات متعلق به جهاد وقتال وجود ندارد، این گونه جوائز مباح و جایز نیست.

جوائز به اعتبار دهنده آن به جوائز سلطان و غیر سلطان تقسیم می گردد، جوائز سلطان جایز است، ولی جوائز غیر از سلطان نظر به دهنده آن فرق می کند، در صورت که دهنده جوائز یک شخص اجنبی، بدون از مسابقه دهندگان باشد، یا دهنده جوائز یکی از مسابقه دهندگان باشد و یا هم جائزه دهنده هردو طرف مسابقه کنندگان باشد همرای شخص سوم که بنام حلال کننده یاد می گردد، این گونه جوائز جایز اند. اما در صورت که جائزه دهنده هردو طرف مسابقه کنندگان، بدون شخص حلال کننده باشند، جوائز شکل قمار را گرفته و ناجایز اند.

جوائز بانک های اسلامی بانک ها سه گونه اند: 1- جوائز علمی که جایز می باشند. 2- جوائز بانک های اسلامی هم جایز اند. 3- جوائز بانک های ربوی که ناجایز اند.

جوائز محلات تجارتی و قرعه کشی، دو گونه اند: 1- جوائز محلات تجارتی همرای انواع آن جایز اند. 2- جوائز قرعه کشی دو گونه اند: اول: در صورت که قبل از قرعه کشی، برگزارکننده هایش از اشتراک کنندگان، جهت اشتراک شان، پول اخذ نمایند، این گونه جوائز جایز نیست. دوم: در صورت که به شکل رایگان، مردم در آن اشتراک می کنند، جوائز آن جایز اند