مساوات در قضاء از دیدگاه فقه و قانون

چکیده

يکي از موضوعاتی مهم و اساسی که قانون الهی به عظمت و بزرگی یاد نموده و همه ی ادیان به آن پرداخته و در جامعه ای بشری نیز مطرح بوده و قوام و دوام حکومت و جامعه به آن وابسته شده است؛ مساوات است، که از گذشته دور و دراز دارای اهمیّت و ارزش خاصّی بوده است. مساوات قضا همان عدل کردن قاضی میان طرفین خصم است، بشکل که عدل و مساوات را در معاملات که مربوط و منوط به محاکمه می گردد، مراعات نماید، مثل نشستن طرفین، نگاه کردن چشم به طرفین خصم و متوجه ساختن هر نوع سخن به هردو طرف، گرچند یکی از طرفین از جمله اشراف و بزرگان باشد و طرف دیگر يكي از افراد عام مردم باشد. الفاظ مرادف مساوات عبارت از عدل، قسط و انصاف می باشد. قضاء حکمی است که از طرف قاضی با الفاظ و کلمات مخصوص، بشکل قطع و جزم، برای حل و فصل قضایا و منازعات، میان اشخاص حقیقی و یا حکمی، به منظور تأمین عدالت و حمایت از حقوق فرد و جامعه، مطابق احکام قانون صادر می گردد.

مساوات در قضا یک عمل لازمی برای قضات است و مشروعیت آن هم در قرآن کریم، سنت نبوی و اجماع امت ثابت بوده و هم در قانون روی رعایت آن تأکید شده است. اهمیت مساوات: مساوات جوهر انسانی واصل خلقت او بوده، مساوات دو عنصر وجود (مرد وزن ) درخطاب الهی وتکالیف شرع، مساوات دو عنصر وجود (مردوزن ) درزندگی دنیا و حتی مساوات محور نظام هستي می باشد. مبدأ و آغاز مساوات در شریعت اسلامی از زمان محمد )صلی الله علیه و سلم( است، سپس در عصر خلفاء راشدین مساوات جایگاه بلند و موفقیت خود را داشت و فقها نیز راجع به مساوات و چگونگی آن نظریات خودرا بیان نموده اند. به همین شکل در قوانین ملی و بین المللی نیز برای قضاء اهمیت خاص قایل شده اند و برای مساوات و عادلانه بودن محاکم، احکام مشخصی پیشبینی نموده اند. مساوات درروند محاکماتی عبارت از رعایت اصل بی طرفی قاضی درجریان محاکمه، مساوات میان طرفین دعوی درمجلس قضاء، مساوات درطرق اثبات حق، رعایت اصل مساوات درحق خصم غایب، مساوات درتناسب جرایم ومجازات و مساوات درتطبیق مجازات است. طرز دایر شدن جلسات قضایی همان علنی بودن جلسه می باشد. جهت های رسیدن به مساوات عبارت از قاضی، مدعی و مدعی علیه اند. مهم ترین نقش در تأمین مساوات قضا: استقلالیت قضا، مصئونیت قاضی، بی طرفی بودن قاضی دارد. آثار استقلال قاضی: محاکمه عادلانه، مساوات، حاکمیت قانون، تحکیم عدالت وترقی جامعه می باشد.

کلید واژه ها: مساوات و عدالت، قاضی و قضاء، فقه اسلامی، قانون افغانستان.