تأمین نفقات در جامعۀ اسلامی

چکیده

تحقیق حاضر به منظور روشن کردن تکالیف و مسوولیت‌های افراد جامعه و دولت برای تامین بهتر نفقات افراد مستحق (دریافت کننده  نفقه) از دیگران انجام یافته و با در نظرداشت اهمیت موضوع دسته‌بندی آن‌ها، در یک مقدمه، سه فصل، نتیجه گیری و پیشنهادات تنظیم گردیده است که هرکدام از فصل ها دارای مباحث و مطالب خاصی خود اند، در اخیر نتایج تحقیق، پیشنهادها، فهرست آیات قرآن کریم، فهرست احادیث نبوی، فهرست اعلام وفهرست منابع ومآخذ ترتیب گردیده است. در فصل اول مسایل مربوط به تامین نفقات خانواده(زوجه و اولاد) که از لحاظ حکم واجب و از لحاظ دسته بندی در چوکات خانواده قرار دارند، موضوع در روشنی اوامر و نصوصی صریح شریعت اسلامی به تحقیق گرفته شده است، در فصل دوم نفقات اختیاری یا تکافل اجتماعی که بیشتر به نفقات خارج از دایره خانواده قرار دارد، در پرتو تشویق وترغیب وارده در آیات و احادیث و نظریات صاحب نظران اسلامی در زمینه، مورد مطالعه قرار گرفته است و در فصل سوم مسؤولیت دولت به عنوان حامی و مدافع حقوق جامعه، در برابر نفقات فقراء، بی سرپرستان، مجانین، پودری‌ها (معتادین) و غیره افراد نیازمند. با درنظرداشت دستورات صریح قرآنی به پیامبر اسلام، به حیث رئیس حکومت اسلامی و بادرنظراست سیره و عملکرد شخص پیامبر، خلفای راشدین و اجتهادات انجام شده در زمینه مورد بررسی قرار گرفته است

نظام اجتماعی اسلام به ارتباط تامین نفقات در جامعه یک نظام کامل بوده و اصول عادلانه‌ای را در زمینه وضع نموده است به گونه ای که همه افراد جامعه و دولت اسلامی تکلیف شان در این زمینه واضح و روشن گردیده و مشخص شده است که در چه حالتی و در کجا چه کسی چه مسؤولیتیدارد.اسلام به طور فشرده این مسئولیت را در میان افراد جامعه برای تحکیم بیشتر امور اجتماعی و وحدت اسلامی توزیع نموده  و بر اساس اصول اسلامی نفقه افراد در جامعه اسلامی به طریقه ذیل تامین می‌گردد:

- نفقه اولاد صغار را بر ذمه پدر و نفقه خانم را بدوش شوهرش گذاشته است

-    مخارج هر شخص در صورتی که دارای مال باشد از مال خودش تامین می گردد

- اقارب وخویشاوندان را به اساس قرابت، و به اساس قاعده های الْخَرَاجُ بِالضَّمَانِ و الْغُرْمُ بِالْغُنْمِ (نفع در مقابل ضرر) مکلف به پرداخت مخارج اقربای نیازمند شان ساخته است.

-  اسلام  برای تامین نفقه اقارب به اساس رعایت صله رحمی و احسان تاکید نموده است

- به انفاق از مال محبوب ومرغوب جهت کسب ثواب تشویق نموده است واین گونه انفاق بلا مانع برهر شخص نیازمند صورت گرفته می تواند چه از اقارب و غیر از اقارب باشند با ارجحیت به انفاق بر اقارب.

-             دولت را نیز به اساس قاعده‌های الْخَرَاجُ بِالضَّمَانِ و الْغُرْمُ بِالْغُنْمِ (نفع در مقابل ضرر) مکلف ساخته است تا به مشکلات و نیازمندی‌های افراد بی بضاعت، مجانین، پودری‌ها و سایر نیاز مندان بی‌سرپرست رسیدگی نماید به این معنی هرگاه شخص دارای ثروت وفات نماید که از خود اقارب و میراث خوری به جا نمانده باشد، دولت وارث آن پنداشته شده مال و دارایی او به بیت المال می رود از این سبب است که دولت در صورت نبود اقارب و میراث خور افراد بی بضاعت، مجانین، پودری‌ها وسایر نیاز مندان بی‌سرپرست مسوول تامین نفقه آنها شناخته شده و اسلام دولت را مامور به فراهم آوری زمینه معیشت وتامین نفقه آنها نموده است.