حقوق بشر دوستانه اشخاص در جنگ‌های مسلحانه (مقایسه میان شریعت اسلامی و اسناد بین المللی)

چکیده

از آنجاییکه حمایت از غیر نظامیان و افراد غیر جنگی و نیاز تفکیک میان نیروهای جنگی و غیر جنگی از اصول بنیادین حقوق بشردوستانه در اسلام و حقوق بشردوستانۀ بین المللی تلقی میگردد، در راستای حمایت و کمک به این دسته از اشخاص، احکام و قواعد زیادی در متون و مستندات شرعی و اسناد بین المللی وجود دارد.

بنابراین، اصل اساسی در احکام جنگی (جهاد) اسلام کاربرد شیوه هایی است که از کشتن انسانهای بیگناه و غیر نظامی جلوگیری شود و نظر به احکام جهاد، رعایت تفکیک میان افراد جنگی و غیر جنگی در مخاصمات مسلحانه با هر شکل و صورت یک مکلفیت است و جنگ فقط میان طرف های مسلح و دارای اسلحه مجاز شمرده میشود.

این دستور به گونۀ صریح در قرآن کریم برای مسلمانان صادر گردیده است : { و قاتلوا فی سبیل الله الذین یقاتلونکم و لاتعتدوا إن الله لا یحب المعتدین}[1]

طبق دلالت واضح و روشن این آیه، جنگ مختص به کسانی میباشد که عملاً درگیر هستند و افرادی که نظامی نیستند و یا دلیلی بر نظامی بودن آنها وجود ندارد و یا کسانی که قادر به اشتراک در جنگ نمیباشند مانند: زنان، اطفال، کهنسالان، مجروحان و... و یا کسانیکه تسلیم یا اسیر میشوند، مورد حمایت قرار میگیرند و جنگجویان و رزمنده گان حق تعرض و تجاوز بر آنان را ندارند[2]، در غیر آن از جمله مصادیق تجاوز و تعدی تلقی خواهند شد و روشن است که در جهاد فی سبیل الله تعدی و عدول از حدود الهی به هیچ صورت مجاز نبوده و جایگاهی در دین ندارد.

حمایت از غیر نظامیان و احترام به آنها نیز بخشی از حقوق بین الملل قراردادی و عرفی لازم الاجراء را تشکیل میدهد و از جانبی هم برای حمایت از غیر نظامیان در اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه معیار و تعریف خاصی در نظر گرفته شده، طوریکه غیر نظامی شخصی را گویند که عضو نیرو های مسلح نباشد.[3]

البته غیر نظامیان و دسته های غیر جنگی تا وقتی مستحق حمایت و مصونیت از حملات نظامی هستند که مستقیماً در جنگ دخیل نباشند که خوشبختانه اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه در تمام ابعاد افراد نظامی را از غیر نظامی تفکیک و نشاندهی نموده است.

رسالۀ دست داشته تحت عنوان حقوق بشردوستانۀ اشخاص در جنگ های مسلحانه (مقایسه میان شریعت اسلامی و قوانین بین المللی) در چهار فصل خلاصه گردیده و حقوق بشر دوستانۀ اشخاص را در جنگ های مسلحانه در منابع دست اول اسلامی؛ قرآن و سنت نبوی صلی الله علیه وسلم به بحث گرفته و جهت توضیح قواعد و اصول بشردوستانۀ اسلامی به منابع تفسیری، حدیثی و فقهی از مذاهب مختلف اهل سنت و الجماعت مراجعه و دیدگاه های سایر فقهاء را در این زمینه بیان داشته است.

همچنان قواعد و اسناد بین المللی اعم از کنوانسیون های ژنو و پروتوکول های الحاقی آن و سایر اسناد پیرامون حقوق بشردوستانۀ بین المللی با مقایسه های مختصر میان دیدگاه اسلامی و بین المللی حقوق بشردوستانه به بحث گرفته شده است.

مباحث این رساله شامل گروه های مورد حمایت مانند کودکان، زنان، کهن سالان، مجروحان، بیماران، اجساد و غیره دسته های غیر جنگی میباشد که عمدتاً بحث حمایت از دسته های مزبور در احادیث نبوی و سیرت صحابه کرام و تشریحات فقهی وجود دارد و پاورقی ها نیز طبق اصول و معیارات پذیرفته شدۀ تحقیق تنظیم گردیده است.