شرايط صحت حكم قاضی از دیدگاه فقه و قانون افغانستان

چکیده

باتوجه به اهمیت قاضی و قضاوت در جامعه، این تحقیق موضوع شرایط صحت حکم قاضی از دیدگاه فقه اسلامی و قانون افغانستان مورد بحث قرار گرفته است، در این شکی نیست که شریعت اسلامی به مسایل قضایی و تحقق عدالت زیاد توجه کرده است و فهم شروط صحت حکم قاضی یکی از مسایل عمده در قضا است و برای قانونمند سازی نظام قضاء تشریح و تفصیل شروط صحت حکم قاضی اهمیت ویژه دارد.

این تحقیق طی یک مقدمه، سه فصل و خاتمه به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه یی بوده و محتویات آن از کتاب ها و متون معتمد فقه حنفی و سایر مذاهب فقهی نقل شده و سپس وجه ترجیح اقوال و دیدگاه های راجح بیان شده است و از لابه لای مباحث و مطالب این بحث دانسته می شود که قاضی چه شرایطی را در هنگام قضاوت باید دارا باشد و فقهای اسلامی تا ده شرط را برای قاضی برشمرده اند و در مورد بعضی شرایط، میان فقهای اسلامی اتفاق نظر وجود دارد و بعضی آنها میان علمای اسلامی اختلافی اند. عقل، بلوغ، کمال، عدالت، توانایی علمی و اجتهاد از جمله شرایطی است که در میان فقهای اسلامی اختلافی نیستند و مذکر بودن، حریت و آزادگی از جمله شرایطی است که بعض فقها آن را برای قاضی شرط می دانند و بعض علما آن را شرط نمی دانند.

از نظر فقه پاک بودن قاضی از تهمت رشوت خوری شرط صحت حکم قضایی بوده و قضاوت قاضی رشوه خور قابل تنفیذ نه بلکه باید باطل گردانیده شود زیرا ممکن است قاضی رشوت خور همین منصب قضاء را به رشوت گرفته باشد و همچنان کسی که رشوت می گیرد در حقیقت به غیر حق حکم می کند و حقیقت را پنهان می کند و عدالت را برقرار نمی کند بناءً مناسب نیست او در مسند قضاوت باشد. همچنان در فقه تصریح شده است که فیصله به اساس علم قاضی به خصوص در عصر حاضر جایز نیست، و در قانون حکم کردن به اساس علم قاضی کاملا منع شده است.  

داشتن اهلیت و علم کافی یا در حد اجتهاد و یا علم کافی برای قاضی مقلد شرط گذاشته شده است و در قانون نیز طور ضمنی داشتن علم از طریق فراغت از رشته شرعیات و حقوق و تخصص و تجربه شرط شده است، همچنان مساوات و برابری میان متخاصمین، عدم تلقین به یکی از دو طرف دعوا، تشویق قاضی به صلح و مروت و رعایت نوبت در امر دادرسی و محاکمه از جمله وظایف مهم و بنیادی یک قاضی است که باید رعایت نماید.

واژه های کلیدی: قاضی، شرط، فقه، قضاء، قانون، صحت، حکم، عدالت.