الإختیار لتعلیل المختار، کتاب الطهارة الی آخر باب مسح علی الخفین ( ترجمه، تحقیق و تخریج )

چکیده

در این رساله علمی و تحقیقی کتاب ( الإختیار لتعلیل المختار ) ابواب معینهٔ آن مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است؛ که مشتمل به یک مقدمه، تمهید و سه فصل می باشد.

مقدمه حاوی معرفی و اهمیت موضوع، سوال های اصلی، پیشینه، مواد و روش، اهداف، مشکلات تحقیق و خطه و پلان آن است.

فصل تمهیدی این رساله اختصاص داده شده؛ به معرفی مؤلف که شامل موارد ذیل می گردد :

ü     نسب مؤلف: (عبدالله بن محمود بن مودود الموصلی الحنفی می باشد).

ü     نشأت و طلب علم: ( امام موصلی در خانواده ای بزرگ شده؛ که تمام افراد آن اهل علم و دانش بوده اند ؛ و تعلیمات ابتدایی از جمله مبادی علم فقه را از پدر بزرگوارش علامه ابی ثناء محمود موصلی که یکی از علماء مشهور حنفی بوده ؛ فرا گرفته است).

ü     استادان امام موصلی: از جمله پدر بزرگوارشان علامه ابی ثناء محمود موصلی و همچنان ابوحفص مؤفق الدین عمر بن محمد بن معمر البغدادی مشهور به ابن طبرزد وغیره اساتید دیگر می باشند.

ü     شاگردان امام موصلی: از جمله حافظ دمیاطی ابراهیم بن احمد بن برکه موصلی که           (المختار للفتوی ) را نیز برای مؤلف شرح نموده است.

ü     آثار مؤلف: از جمله ( شرح الجامع الکبیر ) از محمد بن حسن شیبانی در فروع، ( المشتمل علی مسائل المختصر، المختار للفتوی و الاختیار لتعلیل المختار می باشد).

معرفی المختار للفتوی: کتاب «المختار للفتوی» در دوران جوانی امام موصلی نوشته شده است ؛ شرح کتاب مذکور « الاختیار لتعلیل المختار» که بعدا بنابر تقاضای علمای عصر امام شرح شده؛ امام موصلی برخی موارد را در آن اضافه نمود؛ که در متن آن موجود نبوده است.

معرفی مذهب مؤلف: همانا مذهب احناف می باشد ؛ و کتاب ( الاختیار لتعلیل المختار) هم یکی از متون اربعه حنفی بوده ؛ که شامل ( مجموع البحرین و ملتقی النحرین، کنز الدقائق و وقایة الروایة ) می باشد؛ نیز به شمار می رود.

درفصل اول این رساله ابواب (فرائض وضوء، سنن وضو و نواقض وضوء ) به ترتیب کتاب ( الاختیار لتعلیل المختار) مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است؛ که شامل موارد ذیل می گردد:

ü     هرکدام از ابواب به طور جداگانه متن عربی ( المختار للفتوی)  تحریر گردیده ؛ و با خط فاصل ترجمه آزاد شده است، سپس متن ( الاختیار لتعلیل المختار ) بدون تحریر متن عربی آن ترجمه شده است .

ü     کلمات و اصطلاحات ابواب مذکور بطور جداگانه از هر باب مثل کلمه: إلی، وجه، ناصیه، طهارة، رسغ، وضوء، إناء، بداءة و... شرح و بیان شده است .

ü     توثیق و بیان مسائل که احکام و مسائل هر باب در مذهب احناف بصورت کلی از کتب منسوب به احناف بیان شده و در مذاهب دیگر به اساس همان رموزی که در متن ( المختار للفتوی ) موجود می باشد؛ مثل: حرف « س » از برای امام ابی یوسف حرف « م » به امام محمد، حروف « س م » به هر دو، حرف « ز » به امام زفر و حرف « ف » به امام شافعی دلالت می کند؛  بیان شده است.

ü     تخریج احادیث هر باب  بصورت جداگانه که مکان وجود احادیث در کتب ومصادر مهم حدیث با ذکر اسم کتاب، باب، جلد، صفحه، شماره حدیث و شماره باب حدیث بیان شده ؛ همچنان درجه حدیث از حیث صحت و ضعف ذکر گردیده است .

ü     تخریج قواعد و ضوابط فقهی که قواعد مرتبط به هر باب از کتاب ( مجلة الاحکام العدلیة ) تخریج گردیده است .

درفصل دوم این رساله ابواب چون ( احکام غسل ، آبها ، آب چاه ها و سؤر حیوانات ) مورد بررسی قرار گرفته ؛ که متن عربی این ابواب از کتاب ( المختار للفتوی ) تحریر گردیده ؛  ترجمه شده است ؛همچنان متن ( الاختیار لتعلیل المختار) تحریر گردیده ؛ ترجمه شده است .

کلمات و مصطلحات این ابواب مذکور مثل کلمه ( حشفه ، حیض ، نفاس ، صاع و مکث ...) شرح و بیان شده است.

بیان مسائل که ابواب مذکور در مرحله اول در مذهب احناف مورد بررسی قرار گرفته ؛ و در مرحله دوم هر باب در مذاهب دیگر براساس رموزی که در متن کتاب ( المختار للفتوی ) ذکر شده است ؛ از کتاب منسوب به همان مذاهب توثیق و بیان شده است ؛ احادیث ابواب ذکر شده تحریر گردیده ؛ که مکان وجود حدیث و حکم آن بیان شده است .

در فصل سوم ابواب مربوط به تیمم و مسح بالای موزه ها مورد تحقیق قرار گرفته ؛ که تحقیق این فصل هم بر اساس همان منهجی است ؛ که در فصول قبلی بیان گردید است .

در اخیر این رساله مختصرآ از تمام مباحث نتیجه گیری آن بیان شده و رساله حاضر با پیشنهادات، فهارس آیات، احادیث، اعلام، منابع و مصادر به پایان رسیده است.