اختلاف علماء اصول در مورد طرق دلالات الفاظ بر معانی و أثر آن در فقه

چکیده

نظر به تحمل، گنجایش، و رعایت حسن ترتیب، رساله هذا، این اثر را به سه فصل تقسیم نموده ام، و هر فصل دارای مباحث، و هر مبحث نیز شامل مطالب مختلف میباشد.

طوری که در فصل اول: کلیات مفهوم دلالت را که برای درک موضوع لابدی میباشد مورد بحث گرفتیم، در فصل دوم روی بیان دلالت، و اقتضاء نصوص که جزء اهم عنوان رساله تحقیقی هذا میباشد مورد بحث قرار گرفته است، و بلآخره، در فصل سوم منطوق، و مفهوم را تشریح، و نوع استدلال به آن را توضیح نمودیم.

خلاصه این رساله را در محوریت چند موضوع میتوان جمع بندی کرد که شامل موارد ذیل میباشد:

تعریف لغوی، و اصطلاحی دلالت، در فصل دوم به بیان اقسام دلالت پرداخته، و در نهایت در جمع اقسام دلالت،‌ قسم معتبر آنرا که همانا عبارت از دلالت لفظی وضعی با اقسام سه گانه آن میباشد، در محوریت بحث قرار داده شده است؛ چون فهم معانی نصوص، الفاظ، و استنباط احکام متعلق به نصوص، در روشنی همین نوع دلالت (دلالت معتبر) صورت میگیرد.

در فصل سوم، بحث روی منهج علمای اسلام در اعتباردهی کیفیت دلالت محوریت بوده که به دو بخش تقسیم شده است، یکی منهج علمای احناف، و دیگر آن منهج جمهور علماء.

علمای احناف احکام را از نصوص، به یکی از طرق چهارگانه (که شرح جامع آن در فصل مربوطه بیان شده است)،‌ استنباط کرده اند. ولی جمهور علماء در راجع به فهم معانی نصوص، منهج غیر احناف را پیموده، و از دیدگاه آنها استخراج نصوص احکام، از منطوق، و یا مفهوم بدست می آید؛ (که این موضوع با شرح لغوی، و اصطلاحی منطوق، تقسیمات منطوق از لحاظ قوت، و ضعف آن از دیدگاه جمهور علماء، همچنان بیان لغوی، و اصطلاحی مفهوم، و تقسیمات آن به مفهوم موافق، و مفهوم مخالف، و تقسیمات هر کدام موافق،‌ و مخالف به شاخه دیگر، و بلآخره آرای علماء درین خصوص به شکل جامع درین رساله انعکاس یافته است).

نتائج اختلاف علماء درین موارد، اثرات گسترده ای در فروعات فقهی بجا گذاشته است؛ طوریکه این اختلافات،‌ اثر بزرگی در تشکیل مذاهب مختلف، و استنباطاط متخلف در مسائل غیر منصوصی که میدان نظر پردازی علماء میباشد، داشته است.