عدل در قرآن کریم

چکیده

عدل یکی از موضوعات بسا مهمی است که در دین اسلام جایگاه بالا، ارزشمند و ویژه ای دارد، موضوعی است که الله متعال بارها در قرآن کریم به آن تأکید و یادآوری نموده است، این موضوع ارزشمند یکی از عوامل موثر در رشد و توسعه جوامع انسانی به شمار میرود، و از سوی پیامبران، علماء، اندیشمندان در رشته های مختلف علمی اعم از علوم اجتماعی، جامعه شناسی، علوم سیاسی، مدیریت، اقتصاد و... مورد توجه قرار گرفته و در واقع یکی از لازمه های مسیر رشد و توسعه در سطوح مختلف فردی، سازمانی و اجتماعی عدل و عدالت میباشد.

تحقیق حاضر به روش تفسیر موضوعی بصورت توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، دراین روش ابتدا به جمع آوری تمام آیات مرتبط با عدل و مشتقات آن در قرآن کریم پرداخته و پس از آن مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان میدهد که آیات متعدد و فراوان راجع به عدل در قرآن کریم آمده و خداوند انسان ها را به رعایت آن سفارش نموده است. بصورت عموم نتایج مستنبط از آیات قرآن کریم حول چهار محور بوده که عبارت از؛ فرمان خداوند به عدل توسط خداوند به عموم بندگان،« إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ»[1] (خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد؛ و از فحشا و منکر و ستم، نهی می‌کند؛ خداوند به شما اندرز می‌دهد، شاید متذکّر شوید!) فرمان خداوند به عدل خاص انبیا،«وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ»[2](و مأمورم در میان شما عدالت کنم؛ ) مواردی که خداوند عدل را در آن مقرر نموده و نهی از تخطی و موانع در اجرای عدالت می باشد«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»[3].(ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همواره برای خدا قیام کنید، و از روی عدالت، گواهی دهید! دشمنی با جمعیّتی، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند! عدالت کنید، که به پرهیزگاری نزدیکتر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید، که از آنچه انجام می‌دهید، با خبر است!) براساس یافته های تحقیق، فرمان خداوند به رعایت عدل، توسط عموم بندگان و به ویژه انبیاء، رعایت عدالت در زمینه های مختلف مانند؛ رعایت عدل در رفتار انسان با خود، رعایت عدل در رفتار انسان با خدا در دو بعد شناختی و رفتاری، رعایت عدل در رفتار انسان در ارتباط با طبیعت و رعایت عدالت در ارتباط با دیگران در ابعاد مختلف مانند؛ امانت، قول و گفتار، قضاوت، شهادت، داوری، داد و ستد، کیفر و جزا، امور زیر دستان وغیره از مهمترین نتایج استنباطی تفسیر موضوعی عدل در قرآن کریم می باشد. هم چنین تفسیر آیات قرآن کریم در مورد عدل دارای آثار و نتایج ارزشمند بوده و مهمترین آثار آن در سه حوزه قابل مشاهده است که عبارت از؛ تأثیر بر اصل عدل الهی در تفسیر قرآن کریم، آثار اخلاقی و تربیتی و آثار اجتماعی میباشد.

کلمات کلیدی: تفسیر موضوعی، عدل، ظلم، قسط، حق، توحید.