قواعد اساسی فقهی و تطبیقات آن در عبادات ( فقه حنفی)

چکیده

فقهاء با در نظرداشت اصل مقاصد خویش، قواعد اساسی پنجگانه را در روشنی شریعت اسلامی وضع کرده اند که این قواعد در تمام بخش های زندگی به خصوص در عبادات کاربرد زیادی دارند و چون در مورد کاربرد قواعد فقهی در عبادات تا کنون به زبان دری تحقیق نشده بود، نظر به اهمیت آن از میان قواعد پنجگانه فقهی، تطبیقات چهار قاعده آن در این رساله طی پنج فصل به روش کتابخانه یی تحقیق گردید که خلاصه آن قرار ذیل است:

قواعد فقهی به عنوان اصول کلی و جامع در عبارت های بسیار کوتاه وضع شده است که متضمن احکام تشریعی راجع به حوادث و مسایل شرعی بوده و سر آغاز این قواعد به زمان نزول قرآن کریم بر می گردد که تا قرن چهارم هجری در چوکات عبارات خاص تدوین و در قرن سیزدهم هجری به رویت آن مواد قانونی ساخته شده است. فهم و شناخت این قواعد فقهی برای کسانی که در رشته فقه و قانون تحصیل می کنند و همچنان برای کسانی در مسلک افتاء مشغول هستند، اهمیت زیادی داشته است.

اصل و اساس قاعده مرتبط بودن امور به مقاصد و اهداف، سخن گهربار پیامبر-صلی الله علیه وسلم بوده و این قاعده در باب عبادات بدنی، مالی و بدنی و مالی تطبیقات زیادی داشته است که در کتب فقه حنفی به مسایل بسیاری راجع به آن اشاره و تصریح شده است. همچنان از قاعده های مهم فقهی این بوده که ظن و گمان در شریعت و قانون اسلامی مدار اعتبار نیست بلکه باید اساس و معیار یقین باشد نه شک، اساس این قاعده نیز در قرآن و سنت موجود بوده و تطبیقات زیادی در کتب فقه حنفی داشته است. همچنان اساس شریعت اسلامی بر یسر و آسانی بنا شده  و در تمام احکام، عبادات و معاملات آن جنبه یسر و آسانی مراعات رعایت شده است، همانطوری که احکام فقهی چه در عبادات و چه در معاملات به قاعده دفع ضرر ربط داشته اند و هرمعامله ای که در آن ضرر فاحش به جانب مقابل باشد باید منتفی شود، و در شریعت اسلامی دفع ضرر بر جلب منفعت مقدم است.

و سرانجام اینکه فقه حنفی از غنی ترین فقه در میان مذاهب چهارگانه بوده که در آن به مسایل فرعی مطابق قواعد فقهی توجه بیشتر شده است و در میان فقهای حنفی، علامه ابن نجیم-رحمه الله- به موضوع قواعد فقهی و تطبیقات آن در آثار علمی خویش بیش تر توجه کرده است.

واژه های کلیدی: قاعده، فقه، تطبیقات، مقاصد، عبادات، احناف