مصلحت و ضوابط آن در شریعت اسلامی

چکیده

­­­­بحث مصلحت یکی از مباحث مهم و اساسی در شریعت اسلامی محسوب می شود که نیاز به تفصیل و تحقیق دارد به همین خاطر در این رساله به روش کتابخانه یی طی یک مقدمه، چهار فصل و خاتمه موضوع متذکره مورد بررسی قرار گرفته است که خلاصه محتویات آن قرار ذیل است:

در فصل اول این تحقیق موضوعات مقدماتی و کلی مانند تعریف اصول فقه، مصادر شریعت و شرح اصطلاحات عمومی بحث مانند تعریف مصلحت، ضوابط و برخی دیگر از اصطاحلات مهم بیان شده است و از این فصل بر می آید که از نشانه های جامع بودن دین اسلام رعایت مصالح و ضروریات است و شرایع وادیان آسمانی مصالح ضروری به حفظ دین،حفظ نفس،حفظ عقل،حفظ نسل و حفظ مال را رعایت کرده اند و شریعت اسلام که  آخرین نسخه الهی است این مصالح را با کامل ترین ایجاد و صورت آن مراعات نموده وابتدا برای ایجاد وسپس جهت حفظ آنها احکامی را تشریع کرده است. و همچنان دانسته می شود که مصلحت یکی از مصادر مختلف فیه مانند استحسان، عرف و عادت، شریعت امت های پیش ازما، مذهب صحابی، استصحاب، و  ذرائع از مصادر مختلف فیها بوده است که تطبیقات زیادی در احکام فقهی دارد اما رعایت آن مبتنی بر شرایط عمده است مانند اینکه مصلحت موافق با شریعت باشد ومخالف هیچ اصلی از اصول آن ومنافی هیچ دلیلی از ادله احکام آن نباشد، مصلحت ذاتا معقول باشد ،به نحوی که بر عقل های سلیم عرضه شد ،آن را تلقی به قبول کند، اخذ به مصلحت برای حفظ امری ضروری یا رفع یک حرج باشد.

در فصل دوم تقسیمات مصلحت برحسب اهمیت، اعتبار شارع و از حیث عموم و خصوص بیان شده است و در فصل سوم دیدگاه فقهاء در مورد حجیت و عدم حجیت مصالح مرسله با ذکر دلایل هردو جانب بیان شده  همچنان شروط و حدود رعایت مصالح در نزد فقهایی که به حجیت آن قول کرده اند می باشد و خلاصه این شروط چنین که مصلحتی که نظر گرفته شده است موافق با مقصود و دیدگاه متخصصین باشد تا از عدم پایمال شدن اخلاق و اهداف شریعت اسلامی، اطمینان حاصل شود، مصلحت گرایی موجب تلف شدن حق ثابت دیگران، حلال ساختن حرام و یا حرام ساختن حلال نگردد، و مصلحت گرایی باعث ضرر رسانیدن به دیگران نشود زیرا الحاق ضرر به دیگران در شریعت ممنوع است. و در فصل اخیر ضوابط عمل به مصلحت بیان و خلاصه آن چنین است که مصلحت زمانی مورد تطبیق قرار می گیرد که با نصوص شرعی تعارض و تضاد نداشته باشد و نص قطعی عبارت از نصی است که در دلالت معنای مقصودش دارای احتمال معنای دیگر نباشد و اگر مصلحت شرعی با چنین نص قطعی در تعارض واقع شود و منافات داشته باشد بدون شک به مصلحت عمل نمی شود.

واژه های کلیدی: مصلحت، شریعت، اصول، مرسله