مؤسسات خیریه و دائره کار آنها در فقه اسلامی وقوانین افغانستان

چکیده

۱ـ دین مبین اسلام٬ متبعین خویش را همیش به عمل خیر و نیک تشویق و ترغیب نموده است که از همان عمل خیر یک بخش مهم آن در عصر حاضر بنام "مؤسسات خیریه" یاد می شود که توسط آن خیلی کار ها و اعمال سخت صورت می گیرد که انسان به تنهایی توان انجام دادن آنرا ندارد، لذا بنده در بحث پایان نامه خویش موضوع "مؤسسات خیریه و دائره کار آنها در فقه اسلامی و قوانین افغانستان" را انتخاب نمودم تا در روشنی فقه و قوانین افغانستان و خصوصا قانون مؤسسات خیریه٬ تحت بررسی خود قرار دهم تاکه اهمیت و حدود صلاحیت آنها طبق روشنی شریعت و قانون خوبتر آشکار و واضح گردد.

و مؤسسات خیریه عبارت است: " از سازمان های اجتماعی که برای نفع رساندن به مردم ایجاد شود و اهداف شان کسب مادیات نباشد".

۲ـ اهمیت موضوع مؤسسات خیریه در جهان امروز به حدی است که ارتباط مستقیم با فرد و دولت را دارد؛ زیراکه هیچ مجتمع انسانی از این مؤسسات خیریه خالی نیست٬ از این جهت نیاز مبرم است که احکام فقهی و قانونی مؤسسات خیریه و دائره کار آنها دانسته شود تاکه هیچ فرد در قبال آن در شبهات و تردد واقع نشود، اگرچه در زبان عربی بعض جزئیات این موضوع در کتابها و رسائل مختلف مطرح شده است اما نه بطور کلی که نیاز جامعه را رفع بکند و خاصتا طبق جستجو و تلاش بنده در افغانستان در این موضوع کتاب و یا رسالۀ مستقلی در زبان های ملی نوشته نشده است، لذا بنده بنابر مشوره با اساتیده و دوستان لازم دانستم که در زبان دری بحث در این مورد صورت بگیرد تا خلای که وجود دارد رفع گردد و موارد فقهی آن با قوانین افغانستان مقایسه شود با این امید که خدمتی در جامعه صورت گیرد.

۳ـ هدف از این بحث٬ بیان نمودن جواب این سوال اصلی: مؤسسات خیریه چیست، موقف فقه اسلامی و قوانین افغانستان در قبال آن چگونه است؟ و سوالات ذیلی آن می باشد.

۴ـ نفس عمل خیر در طول تاریخ اسلامی از ابتداء موجود بوده ولی اما عمل خیر بشکل مؤسسات خیریه در قرن نوزدهم میلادی نشأت یافته که در این قرن مؤسسات گوناگون بوجود آمد و اولین مؤسسه در سال 1863م بنام "مؤسسه جنیف" تأسیس شد و در تأسیس آن شخصی بنام "هنری دونان" ایطالیایی دست دراز داشت، و این مؤسسه خیریه در ابتداء برای مداوات زخمی ها در میدان جنگ ساخته شده بود ولی بعدا یک بخش مهمی "مؤسسه صلیب سرخ" شناخته شد.

و در سطح افغانستان٬ تاریخچه سازمانهای غیر دولتی در افغانستان به سالهای ۱۹۸۱ میلادی یا 1359_1360 هـ ش بر می گردد. بعد از اشغال شوروی سابق، مردم افغانستان جنگ مقاومت را علیه انان آغاز نمودند و در همین زمان نشأة مؤسسات خیریه در سطح افغانستان شروع شد.

۵ـ مؤسسات خیریه بر دو نوع بوده: اول: مؤسسات خیریه دولتی٬ دوم: مؤسسات خیریه غیر دولتی که در بیشترین احکامات حکم هر نوع آن٬ از یکدیگر مختلف می باشد.

۶ـ در قانون مدنی افغانستان٬ در مبحث هفتم از ماده (455) الی ماده (471) یعنی (17) ماده در رابطه به مؤسسات خیریه ذکر شده است، و در این ماده ها، تعریف، اصول و مقررات فعالیت و روش گرفتن جواز کارآنها، و در صورت نقض قوانین برخورد قانونی با ایشان چه گونه خواهد شد. و غیر از آن٬ قانونی بنام قانون مؤسسات غیر دولتی مشهور است که بر (۴۸) ماده مشتمل است که در آن هم نیز اکثر بر شکلیات و کارهای اداری مؤسسات بحث شده است و در باره احکام فقهی خیلی کمتر توجه شده است.

۷ـ منابع مالی مؤسسات خیریه مختلف بوده که از میان آنها اکثر و بیشتر اموال زکات و تبرّعات می باشد٬ و همچنان تصرف مؤسسات خیریه در این اموال نیز مختلف بوده که در بعض آنها بطور عمومی بدون شرائط تصرف کرده می توانند  و در بعض دیگری بعد از تحقق شرائط مربوطه٬ تصرف کرده می توانند

۸ـ در نزد مؤسسات خیریه اموالی که برای صرف نمودن به فقراء و مستحقین جمع شده است در آن٬ زکات واجب نیست.

۹ـ کارکنان که در مؤسسات خیریه مصروف کار اند٬ برای شان لازم است که از تمام صفات و ویژگیهای که برای یک کارمند لازم است متصف باشند؛ زیراکه ایشان نماینده ای خیر هستند.