وسطیت و اعتدال در قرآنکریم
ماستری
محصل: فیض محمد
استاد رهنما: دکتور مصباح الله عبدالباقی
دیپارتمنت: دیپارتمنت تفسیر و حدیث
پوهنځی: پوهنځی شرعیات
شماره: 289
سال دفاع: 2019
چکیده
این رساله که محتوی یک مقدمه سه فصل ویک خاتمه است در رابطه به وسطیت واعتدال درقرآن کریم تحریر و ترتیب شده است اجمال موضوعات این رساله قرار ذیل است :
فصل اول درباره اساسات فهم وسطیت واعتدال است ، واین فصل در دو مبحث تنظیم شده است.
مبحث اول مرکب ازچهار مطلب است که دراین مطالب بالترتیب ، وسطیت واستعمالات آن درقرآن کریم، اعتدال واستعمالات آن درقرآن کریم، الفاظ مترادف وسطیت مانند :عدل، مقتصد، میزان وقسطاس، صراط مستقیم واستعمالات آن، اقوال مفسرین درتفسیرصراط مستقیم وبلآخره رابطه وسطیت وصراط مستقیم بحث وتحقیق میگردد .
درمبحث دوم الفاظ متضاد وسطیت واعتدال درقرآن کریم بحث میگردد، واین مبحث دارای دومطلب است: مطلب اول دررابطه به غلو و افراط، واقسام غلو وافراط است ، ودرمطلب دوم تفریط، اقسام وانواع تفریط بحث میگردد .
فصل دوم این رساله که درحقیقت مغز و هسته مرکزی رساله را تشکیل می دهد، در رابطه به روش ها و اسالیب وسطیت درقرآن کریم است. واین فصل در چهار مبحث تنظیم گردیده است . عنوان مبحث اول وسطیت دراعتقاد است، باز این مبحث درچهارمطلب ترتیب گردیده ، مطلب اول درتعریف اعتقاد ، مطلب دوم دراقسام اعتقاد ، مطلب سوم در مظاهر وجوانب وسطیت دراعتقاد، مطلب چهارم وسطیت قرآن در جهان بینی و تصور اسلامی است. دراین مبحث علاوه برمطالب گذشته مقارنه ادیان دراعتقادیات واینچنین مقارنه ادیان درجهان بینی وتصور؛ نیزبا امانت علمی ودقت لازم بحث میگردد .
وسطیت درتشریع واحکام تکلیفی درمبحث دوم فصل سوم است . باز این مبحث درپنج مطلب ترتیب داده شده است .
مطلب اول در تعریف تشریع و تکلیف و ورود مشتقات این دو لفظ درقرآن کریم و معانی آنها است . مطلب دوم درباره بیان روشها واسالیب وسطیت قرآن درتشریع وتکلیف وبیان آیاتی است که دلالت برتخفیف وتیسیرمیکند .
درمطلب سوم بیان وسطیت قرآن درتشریع وتکلیف است، دراین مطلب مقارنه ادیان دربعض احکام تشریعی ؛ نیز بحث میگردد. مطلب چهارم دربیان وسطیت درکسب مال وانفاق است . این مطلب دردوبخش بحث گردیده : بخش اول وسطیت درکسب مال ، بخش دوم وسطیت درانفاق ومصرف مال است، علاوه برآن زیاده روی ومغالات درمحبت وجمع مال واینچنین زیاده روی ومغالات درمصرف وبذل مال ؛ نیزدراین مطلب جای داده شده است . ودراخیراین مطلب آیاتی ذکرمی شود که دلالت بروسطیت واعتدال درانفاق ومصرف مال نموده وبه آن صراحت کامل دارد .
در مطلب اخیر وپنجم مبحث دوم فصل دوم ، بیان وسطیت درجهاد وقتال است . دراین مطلب انسانهادرقدیم وجدید به سه دسته تقسیم گردیده است که بعض از نمونه های آنها را از امتان گذشته ونیز از این امت وحالات آنها را قبل ازشرعیت قتال و بعد از شرعیت قتال ذکر نمودم علاوه برآن جنبه ها وعواقب تفریط وترک جهاد را بحث ودر اخیر با یک نتیجه گیری کوتاه بحث را خلاصه کرده ام.
مبحث سوم دارای پنج مطلب است، درمطلب اول تعریف عبادت ، درمطلب دوم حقیقت عبادت درمطلب سوم افراط وتفریط درعبادت، درمطلب چهارم روشها واسالیب قرآن دربیان عبادت، ودرمطلب اخیروپنجم دلائل وسطیت واعتدال عبادت دراسلام و اینچنین بیان انواع عبادت در ادیان گذشته ومقارنه آنها با عبادت دراسلام، بحث ومناقشه میگردد و در اخیر ارکان و اساسات عبادت دراسلام توأم با دلائل وسطیت آن توضیح داده می شود .
مبحث چهارم فصل دوم، وسطیت قرآن دراخلاق است. واین مبحث دارای سه مطلب است. درمطلب اول تعریف اخلاق با درنظرداشت مفاهیم اخلاقی، تحلیل وتفسیرمیگردد. درمطلب دوم مصادراخلاقی، ارکان واساسات فضائل اخلاقی درقرآن کریم وبیان همه شمول وفراگیر بودن اخلاق دراسلام است .
درمطلب سوم وسطیت اخلاق اسلامی درقرآن کریم وبیان اینکه قرآن درتوصیه های اخلاقیش طاقت متوسط وتوان اکثریت بشررا مراعات نموده است.
فصل سوم این رساله درباره مظاهرونتائج وسطیت درقرآن کریم است، واین فصل مرکب ازدو مبحث می باشد. مبحث اول که دررابطه به خیریت امت است، دردو مطلب تلخیص شده است ، درمطلب اول تفسیر وتحلیل آیه كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ... است. درمطلب دوم وجوه ودلائل خیریت امت بحث گردیده است، اما درمبحث دوم یسرورفع حرج که یکی از مظاهرخیریت امت است بحث میگردد، واین مبحث درسه مطلب تلخیص وترتیب داده شده است. درمطلب اول تعریف یسرورفع حرج ازامهات کتب تفسیروکتب لغت، ودرمطلب دوم دلائل یسرودلائل رفع حرج واینچنین چگونگی رفع حرج ومفهوم آن تحقیق می گردد.
مطلب سوم دررابطه به آن عده دلائل است که تکلیف فوق ازطاقت واستعدادبشررا مرفوع سماحت وسهولت اسلام را نشان میدهد.
ودراخیررساله خاتمه است که محتوی دوبخش می باشد : خلاصه کل بحث، پیشنهادات ونتیجه گیری وصلی الله وسلم علی سیدنا محمد وعلی آله وصحبه وسلم
فیض محمد " فائز " کابل افغانستان / تاریخ : 27 / 6/ 1397