عنصر معنوی جرایم و جزاها در شریعت و قوانین وضعی افغانستان

چکیده

     محظور شرعی وقانونی به عمد یا تقصیر ارتکاب شود و به انتساب آن به مرتکب تردیدی وجود نداشته باشد، به آن عنصرمعنوی جرم گفته میشود. به همین دلیل در ارتکاب محظور شرعی وقانونی که عمد یا تقصیر مرتکب ثابت نباشد، نمیتوان آنرا جرم نامید. بدین لحاظ، عنصرمعنوی جرایم وجزاها به وضعیت ذهنی خلاف شرع وقانون یک شخص نسبت به اجزائیی عنصرمادی ودیگرنتایج مورد نظرشرع وقانون گذارگفته میشود. ازموارد فوق دانسته میشود که مبنای عنصر معنوی جرایم وجزاها، اراده معتبر درشرع جهت ارتکاب جرم است. پیامد ارتکاب جرم به عمدیا خطاء، مسؤولیت جزائیی است. مسؤولیت جزائیی به مفهوم تکلیف شخص به پاسخگوی راجع به ارتکاب آن رفتارمجرمانه در  پیشگاه مراجع عدلی وقضایی است.

     جرایم ازحیث عنصر معنوی، به جرایم عمدی وجرایم غیرعمدی دسته بندی میشود. ازنظرشریعت اسلامی وقانون وضعی درجرایم عمدی مجموع اراده، قصد وعلم ازاجزائی عنصرمعنوی درجرایم عمدی است، بدون آن ها عنصرمعنوی عینیت پیدا نمیکند و به تبع آن ارتکاب جرایم عمدی نخواهد بود. ارتکاب جرم بدون علم به اثرتقصیر دررفتارمباح یا جرمی، عنصرمعنوی درجرایم غیرعمدی است. به این مفهوم که هرگاه در رفتارمباح ازحد متعارف کم کاری کند وآنچه که انجام آن لازم است، انجام ندهد و یا باید آن رفتار را انجام ندهد؛ ولی انجام دهد، مرتکب مسؤولیت دارد. منظور از تقصیردر رفتارمجرمانه، جرایم شبه عمدی است ودرین صورت تقصیرشخص عینیت بیشتردارد؛ چون رفتار مجرمانه را با اراده وقصد مرتکب میشود؛ ولی خواهان نتیجه واقع شده، نبوده است.

     در تحقیق حاضر تنها عنصر معنوی جرایم و جزاها  از منظر شریعت اسلامی و قانون وضعی بررسی گردیده است و سایر عناصرپدیده مجرمانه خارج موضوع نوشتار است. اهمیت عنصرمعنوی جرایم وجزاها کمتر از سایر عناصر نیست. شریعت اسلامی و قانون وضعی وجود آنرا در تحقق جرم حتمی ولازمی دانسته اند و رفتارهای خارج از اراده وتقصیر شخص را جرم ندانسته اند ویا مرتکب آنرا مجازات شدنی نمی‌دانند. موضوع عنصرمعنوی جرایم و جزاها دراین تحقیق به طور مقایسه ای به بحث و بررسی گرفته شده است. ومنظور از مقایسه  برجستگی شریعت اسلامی و قدامت موضوعات عنصر معنوی است که به تازگی در قانون وضعی تدوین شده و تأثیرپذیری آنرا از شریعت اسلامی نشان می‌دهد.

کلید واژه ها: عنصر ، معنوی ، جرایم، جزا ها، شریعت، قانون